“Ons denken wordt uitgedaagd door het grootste wonder dat er is:
dat er betekenis bestaat.”
emeritus hoogleraar wijsgerige ethiek, Paul van Tongeren, denker des vaderlands
De SalonTafel met de filosoof aan tafel. Samen genieten van spijs, wijn en denken.
Of liever, in het geval met Paul van Tongeren, met verwondering aan tafel.
Vandaag is Paul van Tongeren onze gast en als denker des vaderland zijn de verwachtingen hoog. Paul komt op de fiets aangereden en is iets eerder aanwezig dan de gasten. Ietwat onwennig en wat onrustig. ‘Ik weet niks van eten’ stelt hij. Wellicht over het bereiden van eten is dat zo maar we verwachten niet dat Paul gaat koken, neen Paul is het ingrediënt dat vandaag de dis inspitreert en juist ik ben onzeker of mijn gerechten wel recht kunnen doen aan zijn gedachtengoed. De uitdaging voelen we beiden. De betekenis van de maaltijd. Het kan enkel leiden tot nieuwe dingen, en wellicht is dat juist wat onzeker maakt en ons verbindt. Ik bespeurt bij ons beiden de zin om dit aan te gaan.
Na een korte inleiding neemt Paul het heft in handen.
Een notitieboekje met pen en aantekeningen. Het gaat open en we zijn begonnen.
‘De mens is een betekeniswezen, die betekenis kunnen duiden onderscheid ons van de dieren.’ zegt Paul en wij allen vallen stil. Hij heeft onze aandacht direct en volledig te pakken. Wie wil nou niet mens zijn.
‘Het onderscheid tussen feit en betekenis dat ik graag benadruk is een logische abstractie; in de concrete werkelijkheid zitten die twee altijd aan elkaar vast. Een concrete gebeurtenis heeft een feitelijk aspect en een betekenisaspect. Het zijn – in die zin – verschillende kanten van eenzelfde ding of gebeurtenis.’
Voor vandaag neemt Paul ons aan de hand van 4 stappen mee in zijn gedachtengoed: Het Wonder, De Betekenis, De Bedreiging en De Communicatie.
1. WONDER, dat verwijst naar de filosofische grond-deugd: verwondering als het doorbreken van de vanzelfsprekendheid. Dat doe je door erover na te denken en zo de gewone dingen als nieuw te leren zien. Ik denk trouwens dat dat ook de basis is van de religieuze betekenis van het wonder (vgl. rode zee en bruiloft van Kanaan)
2. BETEKENIS, Aan alle dingen en gebeurtenissen zitten (tenminste) twee aspecten: een feitelijk aspect en een betekenis aspect. M.b.t. het eerste kunnen we objectieve kennis verwerven die vaststelt wat feitelijk het geval is. T.a.v. het tweede vormen we meningen en geven we interpretaties. Het is van belang ons te realiseren dat er voor ons mensen niets bestaat zonder dat het ook dat betekenis-aspect heeft. Onze zintuigen zijn sensoren van betekenis. Onze menselijkheid ligt in het vermogen om betekenis te verstaan en te communiceren.
3. BEDREIGING, Die wereld van betekenis wordt bedreigd door (1) een sciëntistisch objectivisme dat alles reduceert tot de feitelijkheid; als betekenis geen rol speelt, verdwijnt de menselijkheid. Een (2) tweede bedreiging is het relativistische subjectivisme dat betekenissen relativeert als puur subjectieve uitingen van subjectieve gevoelens. Dat miskent dat we in onze meningen over de betekenis van iets, niet slechts over onze gevoelens spreken, maar over de zaak zelf. Ons spreken over betekenis is een reactie op de betekenis die we waarnemen.
4. COMMUNICATIE, We hebben (vanwege het voorgaande) een waarheidsclaim in onze meningen over de betekenis van de dingen, terwijl we tegelijkertijd (moeten) beseffen dat die claim nooit definitief waar te maken is en nooit een soort objectief feit kan worden. Daarom is communicatie over onze verschillende interpretaties zo belangrijk. Daarin zoeken we naar de beste duiding. Daartoe zoeken we consensus en beschermen we ons tegen dogmatisme door steeds de dissensus binnen te laten.
Het houd ons flink bezig en onze hersens kraken. Gelukkig zijn daar de spijsen en de wijnen. De tijd vliegt voorbij en plots slaat Paul zijn notitieboekje dicht.
Het wonder is een feit, het dessert kan geserveerd worden.
Het menu en de uitdaging:
Het is een spannende benadering van de dingen, het wonder van betekenis. Ook een hersenkraker; betekenis aspecten. Als we dat bij de maaltijd inzetten en specifiek bij de bereiding, dan komen daar wel mooie dingen uit.
Hoe mag ik de ‘wortel’ bereiden, als wij de ‘wortel’ feitelijk benaderen, wat niet kan zonder de betekenis van die ‘wortel’.
Kunnen we de feitelijkheid van de ‘wortel’ bewaren in onze bereiding tot gerecht.
Dan hoort bij die benadering dus ook het begrip voor die ‘wortel’. De betekenis van die ‘wortel’.
Daar volgt dan uit dat als deze ‘wortel’ heeft kunnen zijn en groeien zoals zij zou willen, de natuur dan blij is, het gerecht wel smakelijk en gezond moet zijn. Het kan niet anders. Smakelijk en gezond verbonden als een eenheid. De bereiding is een subjectieve interpretatie van die ‘wortel’ en brengt een nieuwe betekenis van de ‘wortel’. Het gerecht zal ons verbinden met het moment en schenkt ons leven als nutriënt en ook betekenis. Het vormt onze existentie, Waarlijk een wonder die betekenis.
mijn gedachten van betekenis voor de maaltijd, Rob
